Historia

Pierwsze pisemne wzmianki o Haczowie pochodzą z 1352, kiedy Kazimierz III Wielki wydał przywilej lokacyjny dla kolonii „Haczow”, zakładanej na prawie magdeburskim.

1388-1772

7 lutego 1388 dokument lokacyjny potwierdził Władysław Jagiełło w czasie pobytu w Sandomierzu, (powołując się na Kazimierza Wielkiego, jako tego, który sołtysowi Janowi wystawił pierwszy dokument lokacyjny). W 23 stycznia 1581 i 17 lutego 1583 – Stefan Batory i wydał podobny akt, na prośbę Zofii, małżonki Jana Sienieńskiego. W 1388 r. Władysław Jagiełło utworzył w Haczowie parafię rzymskokatolicką. Archeolodzy odkryli w Haczowie przy kościele pochówki z końca XIV lub początku XV w., co świadczy o wielkości tej miejscowości w tych czasach. Z tego też okresu pochodzi pieta ukoronowana przez Jana Pawła II w 1997 r. w Krośnie.

Około roku 1402 sołectwo wykupił Mathias Schindeler, cechmistrz z Krosna, następnie ławnik przysięgły scabinus iuratus sądu wyższego na prawie niemieckim w Sanoku. W roku 1426 sprzedał sołectwo za 300 grzywień. O królewskości tych terenów świadczy dokument z 1504 roku, w którym król Aleksander Jagiellończyk zapisał Sanok i wsie królewskie, m.in. Haczów, Besko, Wróblik Janowi z Tarnowa wojewodzie ruskiemu pod pożyczke pieniezna w wysokosci 2300 zł. W 1520 r. – Król Zygmunt II August zapisał ochmistrzowi dworu królowej Jadwigi 1200 zł na sołectwie haczowskim, a w 1533 r. pozwolił skarbnikowi i chorążemu dworu królewskiego Marcinowi Wolskiemu wykupić sołectwo w Haczowie od spadkobierców zmarłego Mikołaja Piotrowskiego. W 1554 r. w spisie studentów Akademii Krakowskiej znajduje sie Marcin z Haczowa. Według dokumentów kościelnych^[1] jeszcze do 1604 miejscowa ludność mówiła po niemiecku (zob. Głuchoniemcy), pochodzenie do dzisiaj rozpoznajwalne jest w spolszczonych nazwiskach niemieckich. W 1624 wieś została znacznie zniszczona przez Tatarów, ocalał m.in. kościół. W tym okresie przez wieś przetoczyły się również liczne epidemie cholery, a w 1698 zniszczeń dokonał pożar.

Dobra w sołectwie haczowskim posiadali między innymi:

• do 1426 Mathias Schindeler, cechmistrz z Krosna,
• około 1520 – Mikołaj Piotrowski, ochmistrz dworu królowej Jadwigi,
• w 1533 – Marcin Wolski, skarbnik i chorąży dworu królewskiego Zygmunta I Starego,
• w 1698 – Marcin Jerzy Wybranowski.

1772-1914

Po I rozbiorze Polski w 1772 Haczów znalazł się w zaborze austriackim. W tymże roku nastąpiła likwidacja przykościelnego cmentarza w związku z nowymi przypisami dotyczącymi walki z epidemiami. 15 marca 1775 roku wprowadzono do szkół język niemiecki.

W okresie poprzedzającym wybuch Powstania krakowskiego w Haczowie w 1845–1846 działał emisariusz Rządu Narodowego Julian Goslar rozpowszechniając wśród chłopów proklamację Rządu Narodowego o zniesieniu pańszczyzny oraz jego autorstwa „Nową ewangelię do ludu polskiego”. Mieszkańcy Haczowa, podburzeni przez agentów austriackich, 22 stycznia 1846 r. rozbroili na targu oddział Feliksa Urbańskiego, który wcześniej miał uderzyć na Jasło wraz z agentem Julianem Goslarem, i odstawiono z ks. Walentym Zgrzebnym do aresztu w Sanoku.W powstaniu styczniowym w roku 1863 walczył ksiądz Witalis Sieradzki z zakonu franciszkanów, który w powstaniu stracił nogę. Zamarł w Haczowie jako kapłan dworski.

W roku 1869 Haczów i okolice opisał m.in. Wincenty Pol; ” Na obszarze Wisłoki uderza nas fakt inny; całą tę okolicę, którą obszar Wisłoki, Ropy, Jasły, Jasełki i średniego Wisłoka zajmuje, osiedli tak zwani Głuchoniemcy od dołów Sanockich począwszy, to jest od okolicy Komborni, Haczowa, Trześniowa aż po Grybowski dział: Gorlice, Szymbark i Ropę od wschodu na zachód, ku północy aż po ziemię Pilźniańską która jest już ziemią województwa Sandomierskiego. Cała okolica Głuchoniemców jest nowo-siedlinami Sasów; jakoż strój przechowali ten sam co węgierscy i siedmiogrodzcy Sasi. Niektóre okolice są osiadłe przez Szwedów, ale cały ten lud mówi dzisiaj na Głuchoniemcach najczystszą mową polską dijalektu małopolskiego, i lubo z postaci odmienny i aż dotąd Głuchoniemcami zwany, nie zachował ani w mowie ani w obyczajach śladów pierwotnego swego pochodzenia, tylko że rolnictwo stoi tu na wyższym stopniu, a tkactwo jest powołaniem i głównie domowem zajęciem tego rodu „^[2].

Około 1900 Haczów miał 2.689 mieszkańców, z czego 2.150 było wyznania rzymskokatolickiego, 486 wyznania greckokatolickiego i 50 Żydów. Do roku 1914 wieś była jedną z najbogatszych gmin w całej prowincji galicyjskiej.

1914-1944

W 1918 r. w miejscowości tej wystawiono kompanię z 250 ochotnikami, z własnymi oficerami i z własnym uzbrojeniem, do walki o niepodległość Polski.

W wyniku najazdu niemieckiego 9 września 1939 r. Haczów znalazł się pod okupacją hitlerowską. Eksterminacji została wówczas poddana ludność polska i żydowska. Wielu haczowian poległo w walkach przeciw zaborcy lub zostało zamordowanych w obozach, o czym świadczy pomnik w centrum miejscowości i groby na miejscowym cmentarzu. O wrogości okupanta względem haczowian świadczy zamienienie nowego kościoła w Haczowie na magazyn zbożowy.

Od 1940 władze niemieckie próbowały, podobnie do Goralenvolku, utworzyć odrębną narodowość w Haczowie. Stworzyły one nowy termin określający haczowian jako; Hatshower. Zarówno groźby wywozu do obozów koncentracyjnych, jak i obiecywane korzyści nie wpłynęły na to, że jakiś mieszkaniec Haczowa przyznał się do nowej narodowości^[3]. Wielu w celu uniknięcia poboru do armii niemieckiej przyznawała się do narodowości szwedzkiej. (Szwecja była krajem neutralnym). Po nieudanej akcji germanizacyjnej 19 czerwca 1940 roku rozpoczęły się aresztowania. Niektórych Haczowian hitlerowcy osadzili wraz ks. Tomaką najpierw w więzieniu w Sanoku, a potem wywieziono do obozu koncentracyjnego w Oświęcimiu.

Wielu haczowian działało w placówce AK Haczów –OP-15. Bohaterskimi czynami zasłynął tu w walce z hitlerowskim okupantem ppor. Stanisław Szubert – (Stanisław Nowak) – Grosz– dowódca tej Placówki. 15 czerwca 1945 r. Antoni Żubryd na czele oddziału, zdobył posterunek Milicji Obywatelskiej w Haczowie, biorąc do niewoli milicjantów i zadzwonił do UB w Sanoku oświadczając, iż jeżeli w przeciągu godziny teściowa i syn nie zostaną zwolnieni, wszystkich rozstrzela. Funkcjonariusze natychmiast uwolnili przetrzymywanych.

Współczesność

Tu działał Stanisław Rymar, który założył Związek Haczowian. Miejscowość znana jest też z pielęgnowania narodowych tradycji i obrzędów oraz oryginalnych strojów Pogórzan. Obrzędy utrwalił w XIX wieku Stanisław Wysocki w scenicznym widowisku „Wesele Haczowskie”, które jest często wystawiane przez haczowian. Z tej miejscowości pochodzi, dwóch założycieli i członków Zarządu Regionu NSZZ Solidarność Podkarpacia: Przewodniczący Zygmunt Zawojski i Zygmunt Błaż. W tej miejscowości w czasie Stanu Wojennego przy kościele odbywały się szkolenia i wykłady dla opozycji z całego regionu w ramach Duszpasterstwa Ludzi Pracy. Ożywioną działalność patriotyczną prowadził od 1960 do 1978 ks. Bronisław Jastrzębski i od 1979 ks. Kazimierz Kaczor.

Etymologia nazwy wsi

Nazwa wsi pochodzi, jest pochodną od prostej potocznej substytualizacji imienia Hans^[4] i Hoff oznaczającej „gospodarstwo Jana”^[5]. Być może pierwszego zasadźcy tej wsi lokowanej na prawie magdeburskim.

W 1388 i 1425 nazwa wsi zapisywana była Haczow, następnie w 1400 – Hoczew.

Nazwiska mieszkańców

W spisach parafialnych mieszkańców Haczowa z lat 1432–1440 występuje wiele niemieckich nazwisk: Benner (obecnie Bonar), Dressler (Dreslar), Weiss (Weys, Weisz), Nickel (Nikiel), Scholz (Szulc), Gerlach (obecnie Gierlach, Gierloch), Glockenbrecht, Hansel, Sauhaar, Zöckler, Grob, Niebel, Keller (Kyellar, obecnie Kielar/Kielur), Springler (Szprynglar), Krauss (Krausz), Meierth, Haechsler, Ross, Strampe, Paetzhold, Kolb, Rosenberg (Rozenbark, Rozembark, obecnie Rozenbajgier), Rautenkranz, Schindler (obecnie Szyndlar), Struner, Polnar (Pojnar), Kassner, Regel, Heckerth (Ekiert), Matthorn, Rothbart, Szmyd, Scheiner, Reichel, Vlamann, Fakenday, Rumpel, Reiss (Riss, obecnie Rysz), Schwarz, Tasz, Schmidt, Büttner (obecnie Butnar/Bytnar).

Pochodzenie mieszkańców Haczowa wywoływało wiele polemik i dyskusji. Działacze polityczni związani z endecją^[6] widzieli w mieszkańcach społeczność polską, inni badacze zwracają uwagę na przemiany kulturowe związane z wczesnym osadnictwem^[7] Obecnie mieszkańcy o nazwiskach pochodzenia niemieckiego stanowią 70% mieszkańców, pozostali mieszkańcy mają nazwiska rodowicie polskie albo pochodzenia ukraińsko-łemkowskiego.”

 

Źródło: wikipedia